Theo số liệu thống kê của Bảo hiểm xã hội (BHXH) Việt Nam, trong 6 tháng đầu năm 2019, ngành BHXH đã tiếp 4.926 lượt công dân (BHXH Việt Nam tiếp 84 lượt người; BHXH các tỉnh, thành phố tiếp 4.842 lượt người). Nội dung chủ yếu là khiếu nại việc giải quyết chế độ hưu trí có thời gian công tác trước năm 1995; áp dụng điều khoản chuyển tiếp giữa Luật BHXH năm 2006 và Luật BHXH năm 2014^“1”. Kết quả tiếp công dân, giải quyết khiếu nại, tố cáo trong 6 tháng đầu năm 2019 bước đầu đã có nhiều chuyển biến và có kết quả khả quan, đã giải quyết dứt điểm một số vụ việc khôi phục lại quyền và lợi ích hợp pháp cho người khiếu nại.

Tuy nhiên, tại một số BHXH tỉnh, thành phố (sau đây gọi chung là BHXH tỉnh) tình hình khiếu nại, tố cáo kéo dài, vượt cấp vẫn còn diễn ra, có xu hướng gia tăng cả về số lượng và tính chất, mức độ phức tạp (Hà Nội, Nam Định, Kon Tum, Đắk Lắk, Hải Dương, Bến Tre, Kiên Giang...); nội dung công dân khiếu nại chủ yếu về việc truy thu đóng BHXH, cộng nối thời gian công tác hưởng chế độ BHXH; khai man, làm giả hồ sơ tham gia BHXH; việc chi trả BHXH hàng tháng đối với người chấp hành án phạt tù; việc cấp mã thẻ bảo hiểm y tế, quyền lợi chế độ thanh toán chi phí khám, chữa bệnh bảo hiểm y tế.... Nguyên nhân chủ yếu để xảy ra tình trạng khiếu nại: Một số bất cập, vướng mắc trong quy định của chính sách, pháp luật về BHXH, bảo hiểm thất nghiệp, bảo hiểm y tế chưa được quy định, hướng dẫn kịp thời, chưa rõ ràng, cụ thể; đặc biệt chưa tuân thủ đúng quy trình giải quyết khiếu nại cũng như chưa nhận diện được khiếu nại; chưa phân biệt được quyết định hành chính BHXH và quyết định BHXH; chưa phân biệt khiếu nại với tố cáo, khiếu nại với kiến nghị.

Theo quy định tại Điều 119, Luật BHXH thì: “1. Việc giải quyết khiếu nại đối với quyết định, hành vi hành chính về bảo hiểm xã hội được thực hiện theo quy định của pháp luật về khiếu nại.

2. Việc giải quyết khiếu nại đối với quyết định, hành vi về bảo hiểm xã hội không thuộc trường hợp quy định tại khoản 1 Điều này thì người khiếu nại có quyền lựa chọn một trong hai hình thức sau đây:

a) Khiếu nại lần đầu đến cơ quan, người đã ra quyết định hoặc người có hành vi vi phạm. Trường hợp cơ quan, người có quyết định, hành vi về bảo hiểm xã hội bị khiếu nại không còn tồn tại thì cơ quan quản lý nhà nước về lao động cấp huyện có trách nhiệm giải quyết;

b) Khởi kiện tại Tòa án theo quy định của pháp luật.

3. Trường hợp người khiếu nại được quy định tại điểm a khoản 2 Điều này không đồng ý với quyết định giải quyết khiếu nại lần đầu hoặc quá thời hạn quy định mà khiếu nại không được giải quyết thì có quyền khởi kiện tại Tòa án hoặc khiếu nại đến cơ quan quản lý nhà nước về lao động cấp tỉnh.

Trường hợp người khiếu nại không đồng ý với quyết định giải quyết khiếu nại của cơ quan quản lý nhà nước về lao động cấp tỉnh hoặc quá thời hạn quy định mà khiếu nại không được giải quyết thì có quyền khởi kiện tại Tòa án.”

Như vậy, vấn đề đặt ra cần làm rõ khái niệm quyết định hành chính, hành vi hành chính về BHXH và quyết định, hành vi về BHXH đều là đối tượng của khiếu nại, chỉ khi phân biệt được thì chúng ta với có thể áp dụng được đúng quy trình giải quyết khiếu nại.

Thứ nhất, theo quy định tại khoản 8, Điều 2 Luật Khiếu nại 2011 thì “Quyết định hành chính là văn bản do cơ quan hành chính nhà nước hoặc người có thẩm quyền trong cơ quan hành chính nhà nước ban hành để quyết định về một vấn đề cụ thể trong hoạt động quản lý hành chính nhà nước được áp dụng một lần đối với một hoặc một số đối tượng cụ thể”. Tức là, một quyết định hành chính là đối tượng của khiếu nại thì quyết định hành chính đó phải thỏa mãn 3 điều kiện: một là, hình thức ban hành quyết định hành chính chỉ cần thể hiện dưới dạng văn bản; hai là, quyết định hành chính đó phải do cơ quan hành chính nhà nước hoặc người có thẩm quyền trong cơ quan hành chính nhà nước ban hành và quyết định hành chính đó phải là quyết định hành chính cá biệt (tức quyết định hành chính đó phải quyết định một vấn đề cụ thể; được áp dụng duy nhất một lần và được áp dụng cho một hay một nhóm đối tượng) và quyết định hành chính bị khiếu nại phải tác động trực tiếp đến quyền và lợi ích của người khiếu nại

Thứ hai, Theo quy định khoản 2 Điều 2 Quy định về tiếp công dân và giải quyết khiếu nại, tố cáo của BHXH Việt Nam (Ban hành kèm theo quyết định số 868/QĐ-BHXH ngày 8/6/2016 của Tổng Giám đốc Bảo hiểm xã hội Việt nam) thì:

“Quyết định hành chính về BHXH, bảo hiểm thất nghiệp, bảo hiểm y tế của cơ quan BHXH: Là văn bản do người có thẩm quyền trong cơ quan BHXH ban hành để quyết định về một vấn đề cụ thể trong hoạt động quản lý nhà nước về BHXH, bảo hiểm thất nghiệp, bảo hiểm y tế được áp dụng một lần đối với một hoặc một số đối tượng cụ thể; với việc quy định này thì xét về bản chất Quyết định hành chính về BHXH cũng thỏa mãn các tiêu chí xác định quyết định hành chính là đối tượng khiếu nại được quy định trong Luật khiếu nại 2011 (ví dụ như: quyết định xử phạt vi phạm hành chính, quyết định thanh tra, kết luận thanh tra của giám đốc BHXH tỉnh....) tức là về thể thức, thẩm quyền ban hành cũng như quyết định hành chính BHXH là quyết định hành chính cá biệt.

Quyết định về BHXH: Là văn bản do người có thẩm quyền trong cơ quan BHXH ban hành để quyết định một vấn đề cụ thể trong việc thực hiện chế độ, chính sách về BHXH được áp dụng một lần đối với một đối tượng cụ thể” Đối với quyết định BHXH (ví dụ như: quyết định hưởng chế độ hưu trí; quyết định hưởng chế độ thai sản, quyết định hưởng chế độ tử tuất, quyết định hưởng chế độ một lần...) là quyết định được cơ quan bảo hiểm ban hành chỉ được áp dụng duy nhất một lần, cho một đối tượng cụ thể (khác với quyết định hành chính, quyết định hành chính về BHXH là được áp dụng với 1 hoặc 1 nhóm đối tượng) để thực hiện chế độ chính sách về BHXH (khác với quyết định hành chính về BHXH được ban hành ra nhằm quyết định một vấn đề cụ thể trong hoạt động quản lý nhà nước về BHXH, bảo hiểm y tế, bảo hiểm thất nghiệp).

Khi phân biệt được quyết định hành chính về BHXH, bảo hiểm y tế, bảo hiểm thất nghiệp với quyết định về bảo hiểm xã hội sẽ giúp cho cơ quan có thẩm quyền giải quyết khiếu nại xác định rõ quy trình giải quyết khiếu nại đối với từng loại đối tượng khiếu nại này, điều này góp phần nâng cao hiệu quả công tác giải quyết khiếu nại cho ngành và đơn vị./. 

Nguyễn Thị Hạnh 

Giảng viên Khoa QLNN&PCTN

(Nguồn: http://truongcanbothanhtra.gov.vn/nghien-cuu-khoa-hoc/nghien-cuu-trao-doi/2612-mot-so-van-de-ve-doi-tuong-cua-khieu-nai-trong-linh-vuc-bao-hiem-xa-hoi.html)